Kafanız sürekli olarak bir şeyler satın alma veya alışveriş yapma düşünceleri ile mi meşgul? Veya alışveriş yapmaya karşı koyamıyor musunuz? O zaman bu yazı size bir alışveriş bağımlılığınızın olup olmadığı ile ilgili bilgi verebilir.
Alışveriş bağımlılığı DSM-5’ te (bir tanı ölçütü kitabı) yer almıyor. Fakat diğer bağımlılık türlerinin belirli özellikleriyle benzerlikleri mevcuttur (dürtü problemleri: karşı koyamama gibi). Araştırmalar ABD popülasyonunun %6 sının alışveriş bağımlılığının olabileceğini söylüyor. Bu oranın %60ını ise kadınların oluşturduğunu belirtiyor. Fakat dijital ticaretin yaygınlaşmasıyla beraber alışveriş bağımlılığı olan erkeklerin oranı da artıyor. Artık aranılan her şeyin daha hızlı ve kolay bulunması da bu duruma bir etkendir.
Psikiyatrist Donald Black alışveriş bağımlılığını 4 farklı aşama olarak tanımlar: 1) beklenti; 2) hazırlık; 3) alışveriş; ve 4) harcama. İlk aşamada, alışveriş bağımlılığı olan bir kişi, belirli bir şeye sahip olmak veya alışveriş eylemiyle ilgili düşünceler, dürtüler geliştirir veya kişinin kafası sürekli alışverişle bağlantılı şeylerle meşgul olur. İkinci aşamada, kişi alışverişe ve harcamaya hazırlanır. Bu kısımda, kişi ne zaman ve nereye gideceği, nasıl giyineceği ve hatta hangi kredi kartlarını kullanacağı ile ilgili kararlar verebilir. Aynı zamanda indirimli ürünler, yeni moda olan şeyler veya yeni mağazalar hakkında önemli araştırmalar yapıyor olabilir. Üçüncü kısım ise alışveriş yapmayı içeriyor. Alışveriş bağımlılığı olan kişi alışveriş yapacağı için son derece heyecanlı oluyor. Son olarak, alışveriş eylemi satın alma ile tamamlanıyor, ardından genellikle kendini hayal kırıklığına uğratma veya hayal kırıklığı hissi izliyor.
Belirtileri ve nedenleri nelerdir?
Alışveriş bağımlılarının sıklıkla onsuz yapabileceği halde bir şeyleri alma dürtüleri vardır. Yeterince düşünmeden satın alırlar ve sürekli satın alma dolaplarının açılmamış birçok ayakkabı, elbise kutusuyla dolmasına sebep olur. Daha sonra bu durum kişilerin istifçilik özelliği geliştirebilmelerine neden olur.
Daha önce de belirttiğim gibi satın alırlarken yoğun bir heyecan yaşarlar. Fakat bu duydukları heyecan yeni bir şeye sahip olunduğu için değil satın alma eyleminin kendisinden dolayı duyulur. Ve bu duyulan heyecan bağımlılığa neden olan önemli faktörlerden biridir.
Bireyler duygusal boşluğu doldurmak için alışveriş yapma olasılıkları yüksektir. Yalnızlık hissini gidermek, hayatında kontrolün elinde olmadığı hissini yatıştırmak için alışveriş yapıyor olabilirler. Bu negatif ruh hali, öfke, hayal kırıklığı gibi duygular alışveriş yapma dürtüsünü ortaya çıkarıyor olabilir. Fakat yapılan bir araştırmaya göre bu alışveriş yaptıktan sonraki negatif duygu durumundaki değişim/haz geçicidir ve yerini suçluluk duygusu ve kaygı alır.
Bergen Üniversitesi araştırmacıları alışveriş bağımlılığını tespit edebilmek için bir ölçek geliştirdi. Aşağıdaki 7 maddeden 4 üne sahipseniz alışveriş bağımlısı olma ihtimaliniz olduğunu gösteriyor.
Her zaman alışverişle ilgili düşüncelerin olması.
Ruh halinizi iyileştirmek için alışveriş yapmanız.
Daha önce olduğu gibi aynı memnuniyeti hissetmek için daha fazla ürün satın almanız.
O kadar çok şey satın almanın refahınızı etkilemesi.
İsteseniz bile alışverişten vazgeçememeniz.
Alışveriş yapamazsaniz kötü hissetmeniz.
Bu kadar çok şey satın almak okul gibi günlük sorumlulukları karşılayamaz.
Satın alma dürtüsünü nasıl durdurabiliriz?
İlk ve en önemli adım alışverişiniz başlangıçta nasıl ve neden sorun haline geldi onu belirlemektir. Etkili bir yöntem olarak alışveriş yapma isteğiniz ne zamanlar tetikleniyor onu belirlemektir. Tetiklenme, yukarıda belirtmiş olduğum gibi kaygı, üzüntü, yalnızlık, duygusal boşluk gibi nedenlerden dolayı oluyor olabilir. Alışveriş dürtüsü her geldiğinde not alın ve o anki ruh halinizi, düşüncelerinizi yanına yazmayı unutmayın. Eğer dürtüye karşı koyamayıp alışveriş yaptıysanız bunun sizi nasıl ve ne kadar süre rahatlattığını yazın. Unutmayın ki alışveriş sadece kısa süreli bir rahatlama olacaktır ve uzun vadede hayatın birçok alanında problem yaratacaktır (finansal, ilişki problemleri vb.).
Kredi kartlarından kurtulmak veya sayısını azaltmak da faydalı bir yöntemdir. Bilinen bir gerçektir ki nakit para harcamak aşırı derece harcama yapmayı azaltır. Eğer durumunuzun yardım gerektirdiğini düşünüyorsanız bir uzmana danışabilirsiniz.