Sosyal Güvenlik Kurumu, Türkiye’de kayıt dışı istihdamla mücadeleyi güçlendirmek amacıyla rehberlik ve bilgilendirme faaliyetlerini sürdürüyor. Kurum, her yıl sivil toplum kuruluşları ve meslek odalarına ziyaretler düzenleyerek hem çalışanları hem de işverenleri bilinçlendirmeyi hedefliyor.
Kayıt Dışı İstihdam Nedir?
Kayıt dışı istihdam, çalışanların Sosyal Güvenlik Kurumu’na hiç bildirilmemesi veya çalışma gün/ücret bilgilerinin eksik bildirilmesidir. Sigortasız işçi çalıştırmak veya çalışma sürelerinin ve ücretlerinin eksik bildirilmesi bu kapsamda değerlendiriliyor.
Çalışanların sigortalı olarak çalıştırılması anayasal bir hak olmakla birlikte işverenler için zorunluluktur. İşverenlerin çalışanlarını sigortasız çalıştırma hakkı yoktur; çalışanların da sigortasız çalışmayı talep etme hakkı bulunmamaktadır.
Bazı durumlarda emekli aylığı alan, dul ve yetim aylığı alan, sosyal yardım alan veya bakmakla yükümlü kişilerin sigortasız çalışmaya daha istekli olduğu bilinmektedir. Bu gibi durumlarda işverenlerin yasal yükümlülüklerini yerine getirmeleri, mağduriyet yaşamamaları açısından önem taşır.
Kayıt Dışı İstihdamın Zararları
Kayıt dışı istihdam; çalışanların sosyal güvenceden mahrum kalmasına, işverenler arasında haksız rekabete ve kamu gelirlerinde kayba neden oluyor.
Kayıt dışı çalışılan süreler emeklilik için sayılmaz; malullük aylığı, ölüm aylığı, işsizlik sigortası gibi haklardan yararlanılamaz. Genel sağlık sigortası primleri çalışan tarafından ödenmek zorunda kalır. İş kazası ve meslek hastalıklarına karşı gerekli önlemlerden yoksun çalışma söz konusu olur.
Ayrıca ihbar ve kıdem tazminatı, yıllık izin, doğum izni gibi haklardan faydalanılamaz.
Yaptırımlar ve Cezalar
Denetimlerde kayıt dışı istihdam tespit edilirse idari para cezaları uygulanır. Örneğin bir yıl boyunca bir işçiyi kayıt dışı çalıştıran işverene, 2025 yılı için 14 asgari ücret tutarında ceza kesilmektedir. Ayrıca primler gecikme zammıyla tahsil edilir.
Sigorta prim teşvikleri durdurulur; haksız yararlanılan teşvikler gecikme zammıyla birlikte geri alınır. İşverenler, teşvik, hibe ve kredi avantajlarından faydalanamaz. Ayrıca vergi avantajları ortadan kalkar.
Kayıt dışı istihdam; piyasa dengesi, vergi ve prim kaybı, sosyal güvenlik açığı ve gelir dağılımı bozukluğuna yol açar.
Bilgi Edinme, İhbar ve Şikâyet
Çalışanlar, sigortalı olarak bildirilip bildirilmediklerini e-Devlet üzerinden sorgulayabilir. PTT’den alınan e-Devlet şifresi ile www.turkiye.gov.tr adresinden bilgi alabilirler.
Ayrıca “ALO 170” Çalışma ve Sosyal Güvenlik İletişim Merkezi’ni arayarak veya Sosyal Güvenlik İl Müdürlükleri/Sosyal Güvenlik Merkezleri’ne başvurarak durumlarını öğrenebilirler.
Sigortasız çalıştırıldıklarını veya çalışma süre/ücret bilgilerinin eksik bildirildiğini düşünen çalışanlar, ALO 170, Sosyal Güvenlik İl Müdürlükleri veya CİMER üzerinden ihbar ve şikâyetlerde bulunabilirler.
Yabancı Uyruklu İşçi Çalıştırmanın Şartları
İşverenler, yabancı uyruklu çalıştırmak için önceden çalışma izni almak zorundadır. Her yabancı çalışan için en az beş Türk vatandaşı istihdamı zorunludur. Ücretler, asgari ücretin altında olamaz.
Çalışma izni olmayan yabancı çalıştıran işverenlere 2025 yılı için kişi başı 81.683 TL idari para cezası uygulanır. Ayrıca konaklama ve sağlık giderleri işverene yüklenir.
Ücret Ödemelerinde Banka Zorunluluğu
İşyerinde çalışan sayısı 3 ve üzerinde ise ücret ödemeleri banka kanalıyla yapılmak zorundadır. Bu kurala uymayan işverenlere her işçi için aylık 2.179 TL idari para cezası uygulanır.
